De hof ligt bij Heerlen in Zuid-Limburg, bij het vervallen Slot Schaesberg dat opnieuw wordt opgebouwd volgens traditioneel vakmanschap.
Achtergrond
De eerste vermelding van het geslacht van Schaesberg is uit 1239, als adelijke familie in de regio Keulen. Kasteel Schaesberg werd rond 1570 gebouwd, waarschijnlijk op de resten van een ouder kasteel of een versterkte boerenhoeve, die ook al in het bezit van de familie was. Het kasteel was een waterburcht, die tot in de 18e eeuw werd bewoond. Na de Franse tijd raakte het meer en meer in verval en in 1968 werd de voorburcht gesloopt en ook het kasteel raakte vervallen.
Het landgoed
In 2012 is begonnen met de herbouw van het kasteel, op ambachtelijke wijze. Rondom het kasteel wordt een ambachtendorp gebouwd, met de focus op educatie en ambachtelijke scholing. Voor de herbouw van het kasteel en poortgebouw worden oude materialen en technieken gebruikt, zoals smeden, timmeren, metselen en steenbewerking. Bij de herbouw krijgen jonge vaklieden, studenten en vrijwilligers de kans om traditioneel vakmanschap te leren om deze beroepen in stand te houden, onder meer voor monumentenzorg en restauratie.
Hoewel er niet veel meer te zien is van het traditionele slot, is het landgoed als historische bouwplaats interessant. Momenteel is er al een smederij operationeel, waarbij traditioneel gewerkt wordt, voor zover dat mogelijk is binnen de huidige wetgeving. De smederij maakt bijvoorbeeld hang- en sluitwerk voor kasteeldeuren. Ook worden er grote aantallen spijkers gemaakt, om deuren op traditionele manier in elkaar te zetten. Daarnaast wordt er, tijdens ons bezoek in april 2023, gebouwd aan een werkplaats voor houtbewerking en steenbewerking.
De werkplaatsen worden zoveel mogelijk gebouwd op historische wijze volgens de lokale vakwerkbouw. De vloer van de smederij heeft wel recent gebakken stenen, maar de muren zijn opgetrokken uit eiken balken, die zijn opgevuld met gevlochten wilgentakken en afgestreken met klei.
Naast het ambachtendorp heeft het landgoed een boerderij met historische dierenrassen die in de 16e en 17e eeuw gangbaar waren. We zien er grote varkens, bijzondere schapen en geiten. De website van het kasteel leert ons dat het gaat om Witte Kempense en Vlaamse Bonte geiten, Bonte Tinkers (paarden), pauwen, Bonte Bentheimers loopeenden en schapen. Verder heeft het landgoed volop ganzen, die enthousiast hun nesten verdedigen tegen wandelaars die ietsje te dichtbij dreigen te komen. De stallen en verblijfplaatsen van de dieren zijn ook historisch verantwoord. Ze zijn geïnspireerd op prenten uit de 17e eeuw. Zo zien we omheiningen van gevlochten wilgentenen, en een ronde varkenstal van leem.
Naast de Gemeente Landgraaf participeren onder andere de Provincie Limburg, Parkstad Limburg, Oudheidkundig en Cultuurhistorisch Genootschap Landgraaf en BOEi in het project.
De eetbare tuin
De huidige moestuin bij Slot Schaesberg, genaamd de Hof van Schaesberg, is aangelegd in 2015. Er is geen informatie meer beschikbaar hoe de tuin er uitzag in de tijd dat het slot nog werd bewoond. Daarom is de huidige tuin gebaseerd op onderzoek naar oude kasteeltuinen en moestuinen, in samenwerking met Jac Nijskens van de Historische groentenhof in Beesel, bij Roermond.
De tuin is gebaseerd op gewassen die in de 16e en 17e eeuw in de keuken van het slot gebruikt zouden kunnen zijn. In de hof staan geen tomatenplanten, omdat deze in de periode tussen 1550 en 1800 in Nederland werden gezien als giftig.
Wij bezochten de tuin in het vroege voorjaar, in april 2023. Veel planten en groentes bloeiden op dat moment nog niet. Wel zagen we stinzenplanten en het leifruit in volle bloei staan.
De hof is opgebouwd uit verschillende omheinde vakken, elk rond een ander thema. Zo is er een naantjes en potplantenhof, waar kleine boompjes in potten staan. Bij ons bezoek in april 2023 is het nog te vroeg voor de vijgen, olijf en citrusplanten, dus die treffen we nog niet buiten aan. Daarentegen zien we wel de stinzenplanten, die nog genieten van het zonlicht dat ongehinderd door de kale takken van de kastanjeboom komt.
In de tuylkens- en kransenhof staan planten die gebruikt werden in bloemkransen en bloemstukken, door de adelijke hofdames. Elke bloem had zijn eigen symboliek, net zoals kleuren betekenis hadden. Met het bloemschikken lieten de dames zien dat zij de etiquette van de elite kende.
Bloeiende bloemen stonden er ook in de bloemenhof, maar deze diende vooral ter vermaak voor de adel om tussendoor te wandelen, of als snijbloemen voor binnenshuis. Verder werden deze bloemen gebruikt als grondstof voor parfums, en werden er rond de bloemen bijen gehouden voor de honing.
Ook is er een geneescruijdenhof. In de 17e eeuw was er van zo’n 500 planten de geneeskrachtige werking bekend. Enkele van die planten staan in de tuin. Destijds werden overigens ook volop geneeskrachtige planten in het wild verzameld. In de tuin staat volop wilg, waarvan de jonge takken worden gebruikt voor manden en schermen. Daarnaast werd de bast vroeger gebruikt als pijnstiller.
Een aardig stuk van de tuin is het horlogium florale, een bloemenklok bedacht door Carl Linnaeus (1708 – 1778). Hij zag dat bloemen van planten openen en sluiten op een bepaald tijdstip. Zo bloeit chicorei in de ochtend, maar opent Teunisbloem pas na vier uur in de middag. Door specifieke planten aan te planten en te kijken wanneer zij bloeien, kun je bij benadering zien hoe laat het is. Ook kun je aan de planten natuurlijk afleiden hoe ver een seizoen is gevorderd.
De nutshof bevat planten die werden gebruikt om textiel of wol te verven, of voor het maken van touw, stof, het kaarden van wol of behandelen van leer. We zien hier onder meer meekrap, dat fameus is voor het rood verven van wol. Ook staat er longkruid.
Achter de moestuin is een stukje bos, met een naar traditioneel model gebouwd bakhuisje.
Hoe doen ze het?
De Hof van Schaesberg wordt beheerd door een tuinteam. Dat bestaat uit vrijwilligers, mensen die er werken om te re-integreren in het arbeidsproces, leerlingen van scholen uit de regio en mensen met een beperking.
De tuin wordt financieel gesteund door de Raiffeisen Bank en de vereniging Groei & Bloei afdeling Zuid-Oost Limburg.
Oogst uit de tuin wordt gebruikt in het naastgelegen bezoekerscentrum, dat op zaterdag en zondag is geopend.
Eetbare kasteeltuin 