De VOC-moestuin ligt in Kaapstad (Zuid Afrika), tussen de oceaan en de Tafelberg. De moestuin is onderdeel van de botanische tuinen ‘The Company’s Garden’ en werd in 2014 aangelegd, op basis van de VOC-tuin van 350 jaren geleden.
Achtergrond
In 1644 verging het VOC-schip de ‘Haerlem’ ten noorden van het huidige Kaapstad bij het Bloubergstrand. De bijna zestig bemanningsleden wisten zichzelf en de voorraden te redden. Ze werden aan land vriendelijk ontvangen door de plaatselijke bevolking, de Khoikhoi.
Een deel van de bemanning ging op zoek naar een rivier met vers water, op de plek vna het huidige Kaapstad. Daar werden zaden uit de scheepsvoorraad geplant, om voor extra voedsel te zorgen naast het voedsel dat men van de Khoikhoi kon kopen of ruilen.
Na zes maanden werd de bemanning gered door een Nederlands schip dat terugkwam uit Batavia.
De bemanningsleden Janz en Proot schreven op basis van hun ervaringen een rapport voor de Oost Indië Compagnie, met het plan om ter hoogte van de kaap een moestuin aan te leggen. Zo zouden schepen van en naar Batavia hier onderweg verse voorraden kunnen inslaan.
Het landgoed – En een bestuurder met een donker randje
Het plan voor een moestuin rond de Kaap werd goedgekeurd door de compagnie; Jan van Riebeeck werd aangewezen als commandant van de missie. Hij werkte al voor de VOC in Vietnam, maar werd daar beschuldigd van privé-handel en weggestuurd. Van Riebeeck was bemanningslid van de boten uit Batavia die de gestrande bemanning bij de Kaap hadden opgepikt en was destijds 18 dagen op die plek geweest. Hij wilde graag weer voor de VOC aan de slag en niemand wilde de verversingspost in het zuiden van Afrika opzetten; daarom bood Van Riebeeck zich aan. Hij was overigens niet alleen één van de eerste van corruptie betichte bestuurders in het gebied, hij was ook één van de blanken die er de slavenhandel introduceerde.
Met drie schepen, de ‘Drommedaris’, ‘Reiger’ en ‘Goede Hoop’ zeilde hij in 1651 vanuit Nederland en arriveerde op 6 april 1652 bij de Tafelberg met 90 bemanningsleden, waaronder 8 vrouwen. De opdracht voor van Riebeeck was om eerst een goed te verdedigen plek in te richten, waarna hij de meest geschikte plek voor een moestuin moest vinden.
Tuinbaas Henrik Boom kreeg als opdracht de plek te prepareren voor het zaaien van de eerste zaden, die in april 1652 de grond in gingen. De tuin werd in gedeeltes uitgebreid, tot hij rond 1672 ongeveer 18 hectare groot was. In de jaren die volgden werd de tuin meer en meer uitgebreid met een kanalenstelsel, bijgebouwen en bijzondere planten en bomen.
Naast fruit en groente werden er ook kruiden en medicinale planten geteeld. Ook stonden er sierplanten zoals eiken, pijnbomen en rozen. Daarnaast werd vee gekocht van de lokale bevolking. In de huidige tuin staan nog steeds een paar wilde amandelbomen uit de tijd van Van Riebeeck.
Bij de tuinen werd een fort opgetrokken uit modder, klei en hout met vier bastions op de hoeken. Later werd dit vervangen door Kasteel de Goede Hoop, dat tussen 1666 en 1679 werd gebouwd.
Toen het gebied in 1799 overging in Engelse handen, was de tuin in verwaarloosde staat. Gourverneur Sir George Young sloot de tuin af voor publieke toegang en knapte de tuin op voor eigen gebruik. Na druk werd de tuin toch weer opengesteld voor het publiek.
Vanaf 1848 waren er plannen voor de aanleg van een botanische tuin, die in 1881 gestalte kreeg. Rond 1913 waren de tuinen toch weer vooral voor publieke toegang en ontspanning. Sindsdien is de layout van de tuin vrijwel gelijk gebleven. In 1962 werd de tuin, die toen 3,2 hectare was, een nationaal monument.
In het tegenwoordige park staan manshoge en enorm dikke bomen, die worden afgewisseld met perken bloeiende planten, grasveldjes, laantjes om over te flaneren, en een rozentuin met de Tafelberg op de achtergrond.
De biodiversiteit in Zuid Afrika en Kaapstad is geweldig groot. Dat valt direct op in de Kompanjietuin. In een stroompje water baddert een vogel die lijkt op onze merel, maar een prachtige oranje-gouden kleur onder de vleugels heeft, als een roodborstje. Overal lopen nieuwsgierige grijze eekhoorns en er staan parmantige vogels in het gras die wij niet kennen.
De eetbare tuin
In 2014 werd in een deel van de botanische tuin weer een moestuin aangelegd, geïnspireerd op de tuinen van de VOC: de kompanjiestuin oftewel ‘Company’s Garden’.
Naast de rozentuin vinden we vandaag de dag een met takken omheind gedeelte, met diverse bedden met kruiden, planten en groentes. We zien peperplanten, bedden met aardbeien, snijbiet, rode en groene kroppen sla, leifruit dat lijkt op kweepeer, citroenen en diverse kruiden.
Ook zien we diverse vetplantjes die we niet herkennen als moestuinplanten, maar die wellicht een genezende werking hebben.
Hoe doen ze het?
Online is te lezen dat het stadsbestuur de Kompanjiestuin heeft heropend, om inwoners te stimuleren hier hun kruiden en groenten te kweken. Er zijn enkele tuinmannen aangesteld die de inwoners helpen bij het planten en oogsten van gewassen, waarbij zoveel mogelijk de originele groenten van destijds zijn gepland. Tijdens het bezoek aan de tuinen zien we echter niemand aan het werk en kunnen we helaas geen navraag doen.
Volgens Lonely Planet wordt een deel van de oogst gebruikt in het restaurant dat in de tuin ligt.
Bronnen en meer lezen
- Meer informatie over de VOC-moestuin (in het Engels).
- De compagniestuin: het verversingsstation aan de Kaap (online artikel).
- De originele afbeelding van de plattegrond van de VOC-moestuin uit 1772.
- Wikipedia over Jan van Riebeeck.
- Begonnen alle problemen in Zuid-Afrika met Jan van Riebeek? Artikel van NPO1.
Eetbare kasteeltuin 